FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİNİN HESAPLANMASINDA HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİNİN ÖNEMİ

            Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesinde belirtildiği üzere genel bakımından çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Bu kural örnekleri 4857 sayılı Kanunda çokça görüleceği üzere nispi emredici nitelikte bir kuraldır, yani yasal sınır aşılmamak kaydıyla işçi lehine olacak şekilde değiştirilebilir.

            İşverenler yönetim hakkı çerçevesinde işyerinde uygulanacak haftalık çalışma süresini veya taraflar aralarında anlaşmak suretiyle bireysel iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma sürelerini kırk beş saatin altında olacak şekilde belirleyebilirler. (Örneğin kırk saat gibi.)

            Bununla birlikte bir kısım işçilerin çalışma süreleri ise yasal düzenlemelerde yer alan hükümler ile kırk beş saatin altında tespit edilmiştir.  

            Örneğin yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin haftalık çalışma süresi en çok otuz yedi buçuk saattir veya iyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi otuz beş saattir.

            Peki, yasal düzenlemeler veya tarafların ortak iradesi ile normal haftalık çalışma süresinin kırk beş saatin altında belirlenmesi halinde fazla çalışma ücretinin hesabı ne şekilde yapılacaktır ?

            4857 sayılı İş Kanununun 41 inci maddesinde fazla çalışma; Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır ve her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

            Yine aynı maddeye göre; haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda ise kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak nitelendirilir ve bu durumda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.

            Yazımızın bu bölümünde asıl anlatmak istediğimiz konuya geçmeden önce şu hususun altını çizmek isteriz. Yasal düzenlemeler ile yani kanun yapıcı tarafından normal haftalık çalışma süresi, kırk beş saatin altında olacak şekilde maktu olarak kısıtlanmış ise bu sürenin aşımı fazla çalışma olarak değerlendirilir ve ücreti asgari yüzde elli artırımlı ödenir.

            Eğer, taraflar serbest iradeleriyle yani düzenledikleri sözleşmeler ile normal haftalık çalışma sürelerini kırk beş saatin altında olacak şekilde belirlemişler ise bu süreyi aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilir ve ücreti asgari yüzde yirmi beş artırımlı ödenir. Her halükarda bu durumda da kırk beş saati aşan çalışma yapılması halinde kırk beş saati aşan süreler fazla çalışma olarak kabul edileceğinden elbette ki ücreti asgari yüzde elli artırımlı ödenecektir.

            Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücretinin hesaplanması için öncelikle işçinin birim saat ücretinin bulunması gerekmektedir.

            Normal haftalık çalışma süresinin kırk beş saat olduğu durumda birim saat ücreti günlük ücretin 7,5’a bölümü, aylık ücretin ise 225’e bölünmesi suretiyle elde edilir.

            Ancak haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmiş ise fazla çalışma ücretinin hesaplanması için birim saat ücretinin yukarıdaki esas çerçevesinde basit bir oran orantı işlemiyle bulunması gerekecektir.

            Örneğin,

            Sözleşme ile normal haftalık çalışma süresinin 40 saat olarak belirlendiği bir işyerinde 40 saati aşan çalışmalar için fazla sürelerle çalışma yahut fazla çalışma ücretinin hesaplanması için birim saat ücreti, günlük ücretin 6,6’ya, aylık ücretinin ise 200’e bölünmesi suretiyle;

            Haftalık çalışma süresi yasa ile en çok 37,5 saat olarak belirlenen yer altı maden işyerinde çalışan işçinin bu sürenin üzerinde çalıştırılması halinde fazla çalışma ücretinin hesaplanması için birim saat ücreti, günlük ücretinin 6,25’e, aylık ücretinin ise 187,5’a bölünmesi suretiyle;

            Haftalık çalışma süresi yasa ile en çok 35 saat olarak belirlenen radyoloji teknikeri bir işçinin bu sürenin üzerinde çalıştırılması halinde fazla çalışma ücretinin hesaplanması için birim saat ücreti günlük ücretinin 5,83’e, aylık ücretinin ise 175’e bölünmesi suretiyle;

            Bulunması gerekmektedir.

            Sonuç olarak fazla çalışma ücretinin hesaplanması amacıyla esas alınacak birim saat ücretinin değeri işyerindeki veya ilgili işçinin normal haftalık çalışma süresinin kaç saat olduğu ile ilintilidir. Bir başka ifade ile normal haftalık çalışma süresi 45 saatin altında olan veya sözleşmelerle bu saatin altında belirlenen işçilerin fazla çalışmanın hesabında esas alınacak birim saat ücretleri daha değerli olmaktadır.

            İş kazasından uzak, keyifli bir çalışma haftası dilerim.